Hüdayi Dergahına Girmek İçin Yıllarca Tuvalet Temizledi

Mehmet Fenayi bilinen ismi ile Cennet Efendi. Kabri İstanbul Üsküdar'da Aziz Mahmut Hüdayi mahallesinde ve mahalleye adını veren evliyanın büyüklerinden Aziz Mahmut Hüdayi Hazretlerinin külliyesinin hemen karşısındadır.
Kendisi de baba mesleği olan katiplikle geçimini sağlayan kendi ifadesi ile “bir saik-i manevî ile Hazreti Hüdâyî’ye” bağlanmış ve onun “irfan ve aşk mektebine” kaydolmuş bir zattır.
Ne var ki, dergaha girmenin ne kadar zor olduğunu, hüdayi hazretlerinin hayatından öğrenen Cennet efendi kadılık makamını bırakıp Allah yoluna adayan mürşidi gibi katipliği bırakarak bu kapıya gelir. Mesleğini, ailesini, nasıl geçineceğini düşünmeden tüm malını mülkünü devreder ve Tophane'den Üsküdara'a gelir ve buraya yerleşir. Her şeyini feda eden Fenâyî Efendi, dergâhın helâlarının temizliğine memur edilir. Yanlış okumadınız. Hüdayi dergahına mürit olmak için gelen Mehmet Fenayi bir düre tuvaletleri temizler. Bu bir süre kime kaynaklara göre 17 yıl sürer. Gözü gönlü Hüdayi hazretlerindedir. Bu işi yapmak kendisini yıpratsa da, yorsa da sonunda bir gün dayanamaz bir hu çeker ki, Aziz Mahmud durumu kavrar. Ve bir gün, rivayete göre, Cennet Efendi,“yeter artık bitsin bu çile” diye feryat ettiği bir sırada arkasında bulunan Hazreti Hüdâyî, “Cennetlik artık bu işten kurtuldunuz” diyerek onun bundan sonra Cennet ismiyle anılmasına vesile olur. Artık hela temizlemeden kurtulan Cennet Efendi, “Hazreti Hüdâyî’nin taht-ı terbiyesinde seyr-i süluk ile tertib-i merâtib” ederek hulefâdan olur. On yedi yıl şeyhine hizmet ettikten sonra Kütahya Simav’a halife olarak görevlendirilmiştir

Hüdayinin Öğrettiği Dua

On yedi yıllık hizmetten sonra Şeyhi tarafından Simav’a halife olarak gönderilmek istenince affını talep eden Cennet Efendiye Hüdâyi hazretleri ; “Ben ümmî bir adamım. Senden hazır bulunan kullarına faydalı olan şeyi bana ilham etmeni istiyorum (Ya Rab)” anlamındaki duayı Fenâyî’ye öğreterek irşad vazifesine başlamadan önce bu duayı okumasını istemiştir.
Simavda ne kadar kaldığı bilinmeyen Cennet efendi Hüdâyî’nin vefat etmesiyle İstanbul’a dönmüş ve inzivaya çekilmiştir. Tophane’de İlyas Çelebi Tekkesi’nde şeyhlik yaparken, Hüdâyî’nin torunu Mesud Efendi’nin yerine H.1067/ M.1656-7 yılında postnişin olmuştur. Bu makamda sekiz yıl kalmıştır. Bu görevi ile, Âsitâne’nin yani İstanbul'un üçüncü postnişîni olur. Hazreti Hüdâyî’nin asadarı olduğu da söylenir.
Doksanlık bir pir olduğu halde, 11 Ocak 1665 tarihinde vefat etmiş ve vasiyeti gereğince, yıllarca hizmet ettiği helâların karşısındaki zaviyesinin altına gömülmüştür. Bir tarafında hanımı, bir tarafında da ismi tespit edilemeyen bir halifesi yatmaktadır.

Fenâyî Cennet Efendi, Celvetî tarîkatının önde gelen şeyhlerinden keramet sahibi bir Anadolu evliyâsıdır. Mütevâzı, makam ve mevkide gözü olmayan, dünyadan bir beklentisi bulunmayan ve kendisini tamamen Allah’a adamış bir kişidir. Vaizlik görevinde bulunması, Arapça ve Farsça’yı iyi derecede bilmesi, şiirlerinde, diğer bir çok mutasavvıf şairin divanında rastlayamadığımız kadar çok fazla sayıda âyet ve hadis kullanması da dinî ilimlere ne derecede vâkıf olduğunu göstermektedir.
Şiirlerinin büyük bir kısmı ilahî formuyla yazılmıştır Şiirlerine muhteva yönünden bakıldığında, Fenâyî için “Birinci derecede bir mutasavvıf şairdir” denilebilir.

Cennet Efendi'nin türbesi ahşap olup yanmıştır. 1800'lü yıllarda yanan türbe, daha sonra Rabia Adviye Hanım isimli biri tarafından 1870 yılında ahşap olarak yeniden yaptırılmıştır. Rabia Adviye Hanım, girişine Şeyh Osman Şems Efendi tarafından yazılan kitabeyi koydurmuştur.

Türbenin beş büyük penceresi vardır. Türbe en son Üsküdar Belediyesi tarafından restore edilmiştir. Burada, pirinç parmaklık içinde türbenin bâniyesi Rabia Adviye Hanım'ın ve iki oğlunun sandukaları vardır. Rabia Hanım, 1295 (1878)'de, birinci oğlu Üsküdar Başkomiseri Burunsuz Vehbi Bey 1306 (1888)'de ve ikinci oğlu Miralay Tevfik Bey ise 1325 (1907) senesinde vefat etmişlerdir. Tevfik Bey'den başka, diğer iki sandukanın önünde levhaları vardı. Vehbi Bey ile Tevfik Bey aynı yere gömüldüğünden sandukaları birdi. Bu sandukalar bir lâhit kaidesi üzerine oturtulmuştu. Ayrıca bu pirinç kısımda beş adet boş sanduka daha vardı. Rabia Hanım ile oğullarının bunların yerine gömüldüğü söylenir. Sandukaların sol tarafındaki ahşap bir merdivenden türbedar odasına çıkılırdı. Burasının, Cennet Efendi zamanında zaviye olarak kullanıldığı rivayet olunmaktadır.

Türbe kapısı üzerinde ta’lik yazı ile yazılmış, Mehmet Mısrî imzali, sekiz mısralı mermer bir kitâbe vardır ki, o da şudur:

Rabi’a Hanım olub sahibe-i hayr-ü kerem
Eyledi Hakk yoluna cûd ü semâhat icrâ
Ya’ni bu Cennet Efendi’nin idüb türbesini
Sarf-ı nakd ile bina kıldı mezarın ihyâ
Kıl ziyâret geh gelüb ravza-yı Cennet’dir bu
Şemme-i hak ıtırnâki virir kalbe safâ
Mevlevî nezri ile Şemsî didim târîhin
Rabi’a Cennet’e yapdırdı makâm-ı ulyâ
Nemeka Mehmed M›srî 1287

Kitabenin bugünkü Türkçe ile okunuşu şöyledir.

Rabia Hanım hayır ve cömertlik sahibesi olup
Allah yoluna cömertliğini gösterdi
Yani bu Cennet Efendi'nin türbesini edip
Para harcayarak mezarını yeniden yaptırdı
Burayı ziyaretlik kıl, burası Cennet bahçesidir
Allah'ın temiz kokusu kalbe saflık verir
Mevlevi adağıyla Şemsi dedi tarihini
Rabia, Cennet'e en yüce makamı yaptırdı
Mehmet Mısri yazdı. (1870)

1961 yılında çıkan yangınla türbe duvarları yok olmuştur. 2012 yılında İstanbul Ticaret Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü ortak çalışmasıyla aslına uygun olarak inşa edilmiştir. En son 2020 yılında Üsküdar belediyesince restore edilir. 



Türbede Yatan Kişiler
Cennet Muhammed Efendi (1574-1665)
Cennet Muhammed Efendi'nin eşi (adı öğrenilememiştir) (ö.?)
Cennet Muhammed Efendi'nin halifesi (adı öğrenilememiştir) (ö.?)
Şeyh Mehmet Ruşen Tevfiki Efendi'nin eşi Fatma Hanım (ö.1872)
Rabia Adviye Hanım (ö.1878)
Rabia Adviye Hanım'ın oğlu Üsküdar Başkomiseri Burunsuz Vehbi Bey (ö.1888)
Rabia Adviye Hanım'ın oğlu Miralay Tevfik Bey (ö.1907)

**********************

Kaynaklar

https://www.evliyalar.net/cennet-mehmet-efendi/

http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fenayi-cennet-mehmed-efendi
https://www.uskudar.bel.tr/tr/main/erehber/turbeler/13/cennet-efendi-turbesi/1143
https://tr.wikipedia.org/wiki/Cennet_Efendi_T%C3%BCrbesi
http://ayvakti.net/?p=625

Fotoğraflar Erol Kara @bizdenoku